در این مقاله سعی داریم به ارائه اطلاعاتی در زمینه بازی شطرنج، بپردازیم تا با این بازی، آشنایی پیدا کنیم.
ارائه کلیات در بازی شطرنج
صفحه شطرنج، یک مربع است. این مربع، ۶۴ خانه هم اندازه دارد. هر یک از دو بازیکن در بازی شطرنج، ۱۶ مهره دارد که در فرایند مسابقه شطرنج، هر کدام سعی دارند مهره‌هایشان را به گونه‌ای حرکت دهند که مهره شاه حریف را به خطر بیندازند. در اصطلاح شطرنج، به این اتفاق کیش شدن گفته می‌شود. چنانچه بازیکن مقابل نتواند خود را از وضعیت کیش، برهاند و یا به اصطلاح، رفع کیش کند، بازنده است و مات شده است.
تاریخچه شطرنج
پیدایش بازی شطرنج را به اقوام مختلفی نسبت داده‌اند. از جمله ایران، هند، مصر، چین و…
بسیاری از آثار و نوشته‌ها مدعی‌اند این ورزش در ابتدا از هندوستان آغاز شد اما در بسیاری از آثار از جمله اشعار کهن فارسی، ابتدای پیدایش این ورزش را به زرتشت نسبت داده‌اند و وی را مخترع این بازی دانسته‌اند.
آشنایی با مهره‌های شطرنج و نحوه قرارگیری آن‌ها بر روی صفحه شطرنج
هر یک از دو طرف بازی شطرنج، دارای ۱۶ مهره است. این مهره‌ها به طور کلی در ۶ نوع، دسته بندی می‌شوند. مهره شاه، مهره وزیر، اسب، فیل و رخ. یک مهره شاه، یک مهره وزیر، دو مهره اسب، دو مهره فیل، دو مهره رخ، هشت مهره سرباز(پیاده).
در اولین ردیف از صفحه شطرنج، مهره‌های شاه، وزیر، اسب، فیل و رخ واقع می‌شوند.
نحوه قرارگیری این مهره‌ها بر صفحه شطرنج از سمت راست به چپ و به ترتیب عبارت است از: رخ، اسب، فیل، شاه، وزیر، فیل، اسب، رخ.
دومین ردیف صفحه شطرنج نیز متعلق به مهره‌های سرباز است که در تمامی خانه‌ها پخش می‌شوند.
حرکات مهره‌ها در بازی شطرنج
لازم است بدانیم هر یک از مهره‌های گفته شده در بالا در بازی شطرنج، به نحوی خاص حرکت می‌کنند.
مهره شاه
یکی از اصول کلی بازی شطرنج، حفاظت از مهره شاه است. مهره‌ای که اگر به درستی از جانب شطرنج باز، حفاظت نشود بازی را به باخت می‌کشاند.
مهره وزیر
پس از مهره شاه، وزیر واقع می‌شود که مهم‌ترین مهره در بازی است. این مهره در طول بازی می‌تواند به صورت مستقیم و ضربدری حرکت کند. در حقیقت، شیوه حرکت این مهره، ترکیبی از حرکات دو مهره رخ و فیل است.
مهره رخ
نام دیگر این مهره، قلعه است. رخ حرکتی به طور مستقیم دارد. این مهره، هیچ‌گونه محدودیتی در جهت حرکت و تعداد خانه‌هایی که در آن، حرکت می‌کند ندارد. چنانچه شطرنج باز مقابل، مهره‌ای در برابر رخ قرار نداده باشد می‌تواند به هر چهار سمت راست، چپ، بالا و پایین حرکت کند.
مهره اسب
مهره دیگری که در بازی شطرنج مورد استفاده قرار می‌گیرد اسب است. در این ورزش، اسب می‌تواند از روی تمامی مهره‌ها حرکت کند. حرکت این مهره حرکتی شبیه به L در زبان انگلیسی است. مهره اسب، نیز در جهت حرکت، هیچ‌گونه محدودیتی ندارد.
برای مثال، اسب می‌تواند دو خانه به سمت راست برود و سپس یک خانه به بالا یا پایین حرکت کند.
فیل، نام مهره دیگر بازی شطرنج است. فیل مانند رخ در تعداد خانه‌ها و حرکت در آن‌ها، هیچ‌گونه محدودیتی ندارد و حتی می‌تواند تا ۷ خانه پیش برود.
حرکت فیل به صورت ضربدری است. به این ترتیب، چنانچه مهره فیل در ابتدای بازی، در خانههای سیاه قرار گیرد تا آخر بازی در خانههای سیاه باقی خواهد ماند و اگر در خانههای سفید واقع شود نیز تا انتها در همان خانه‌ها حرکت خواهد کرد.
مهره‌های دیگر در بازی شطرنج، سربازها هستند. طبق قانون بازی شطرنج، سرباز در اولین حرکتش می‌تواند یک خانه یا دو خانه، به جلو حرکت کند. اما پس از انجام این حرکت، باید تنها یک خانه به جلو حرکت کند.
سرباز می‌تواند مهره‌های حریف مقابل را به صورت ضربدری از دور بازی، خارج کند. بدین ترتیب اگر در سمت راست و یا چپ در خانه روبرویی مهره سرباز، مهره‌ای از رقیب قرار گرفته باشد سرباز می‌تواند آن مهره را از دور خارج کرده و وارد آن خانه شود.
مهره سرباز قابل تعویض شدن نیز هست. یعنی چنانچه سرباز به هشتمین ردیف(انتهای صفحه شطرنج) برسد شطرنج باز می‌تواند آن مهره را با مهره‌ای دیگر جایگزین کند. معمولا شطرنج بازان در این موقعیت مهره وزیر را وارد میدان می‌کنند.
آشنایی با چگونگی بازی شطرنج
در ابتدای بازی، فردی که مهره سفید دارد حرکت را آغاز می‌کند. سپس به ترتیب هر دو نفر پشت سر هم مهره‌هایشان را به حرکت در می‌آورند.
این دو نفر سعی می‌کنند در طول بازی مهره‌های همدیگر را از دور خارج نمایند. تنها مهره‌ای که نمی‌توان از بازی، خارج کرد مهره شاه است. اما چنانچه این مهره در مسیر حرکت مهره‌های رقیب واقع شود بازی به سود او پایان می‌یابد و طرف دیگر بازی شطرنج، اصطلاحا مات می‌شود.
بازی شطرنج دارای مجموعه‌ای از قواعد و اصول است. از جمله این اصول آن است که اگر در حین بازی، یکی از بازیکنان، مهره‌ای را لمس نماید حتما باید آن مهره را حرکت دهد حتی اگر بلافاصله بفهمد که این کار اشتباه است و به باخت او منجر می‌گردد.
هر گاه تعداد مهره‌های دو طرف بازی شطرنج، به اندازه‌ای کم شود که هیچ کدام نتوانند دیگری را مات نمایند بازی به صورت مساوی به پایان می‌رسد.
یادگیری بازی شطرنج
بازی شطرنج علیرغم سادگی ظاهری که دارد بازی بسیار پیچیده‌ای است و به راحتی و با یک آموزش لحظه‌ای نمی‌توان همه فنون و قواعد آن را آموخت.
این بازی، مجموعه‌ای از راهبردها و تکنیک‌های پیچیده است و به تفکر منسجم نیاز دارد و قدرت بالای تجسم بازیکن نیز از اصول انجام این بازی است.
برای یادگیری کامل این بازی و مهارت‌های آن، لازم است افرادی علاقمند، به مطالعه بیشتری پیرامون آن بپردازند.
یکی از راه‌های کسب اطلاعات در زمینه بازی شطرنج، خرید کتاب‌هایی است که در این زمینه تدوین شده‌اند تا با استفاده از آن‌ها بتوان به شطرنج بازی حرفه‌ای تبدیل شد. این کتب برای رده‌های سنی گوناگون، تهیه و تدوین شده است و در بازار موجود است.
هدف اصلی تمامی افرادی که می‌خواهند بازی شطرنج را به صورت حرفه‌ای بیاموزند و با آن به رقابت با دیگران بپردازند، کسب پیروزی در برابر رقیب است.
بنابراین لازم است ترفندهای این بازی را نیز بدانند تا در مواقع لزوم از آن‌ها استفاده کنند.
در ادامه به ارائه چند ترفند برای علاقمندان، می‌پردازیم. برای یادگیری ترفندهای بیشتر در این زمینه باید به مطالعه کتاب‌هایی که در زمینه این بازی، نگاشته شده است مراجعه کنید.
در بازی شطرنج، باید به بهترین وجه ممکن مهره‌ها را گسترش دهید تا بدین وسیله از ابتکار عمل بیشتری برخوردار باشید.
شطرنج باز باید از کیش دادن غیر ضروری شاه در بازی، خودداری کند. تنها در موقعی باید این کار انجام شود که این حرکت، مربوط به گشایش انتخابی باشد.
باید بیاموزید که سربازها یا پیاده‌ها را نباید به صورت غیر ضروری حرکت دهید. حرکت پیاده‌ها تنها برای باز شدن قطر وزیر و فیل و کنترل مرکز باید انجام بگیرد. از طرف دیگر، هر گونه حرکتی در اسب باید قبل از مهره فیل باشد.
پیشنهاد گاج‌مگ: آلفازیرو استاد شطرنج
تاثیر بازی شطرنج بر عملکرد مغز
بازی شطرنج، یک بازی پیچیده است که نیازمند فعالیت مغزی گسترده‌ای می‌باشد. در این بازی نیاز به تعقل، تمرکز، قدرت تصمیم گیری و . .. داریم. این بازی با وجود پیچیدگی‌هایی که دارد بر عملکرد مغز بسیار موثر است. در ادامه به چند تاثیر فوق العاده شطرنج بر عملکرد مغز انسان اشاره می‌کنیم.
شطرنج، میزان هوش شطرنج بازان را افزایش می‌دهد.
با انجام این بازی، از بیماری‌هایی مثل فراموشی و یا آلزایمر می‌توان جلوگیری به عمل آورد. به خصوص افرادی که در سنین بالای ۷۵ سال هستند با انجام این بازی می‌توانند از اختلال حواس پیشگیری کنند.
بازی شطرنج، خلاقیت افراد را افزایش می‌دهد، قدرت حافظه را دو چندان می‌کند و توان حل مسأله را در شطرنج بازان، می‌افزاید.
با انجام این بازی، می‌توانیم سلول‌های عصبی و مغزی را به رشد و تکامل برسانیم.
فردی که بازی شطرنج را انجام می‌دهد قدرت برنامه‌ریزی و پیش بینی در امور را یاد می‌گیرد و توان خواندنش افزایش می‌یابد.
اساتید و نوابغ رشته شطرنج در ایران
عنوان استاد بزرگ شطرنج، برای کسانی به کار می‌رود که در انجام این بازی و رعایت اصول و قواعد آن، بسیار قوی هستند و از طرف فدراسیون جهانی شطرنج، این عنوان را دریافت می‌کنند. این افراد، نابغه این بازی به شمار می‌روند.
تا کنون ۱۷ شطرنج باز مرد ایرانی توانسته‌اند این عنوان را دریافت کنند. از جمله این بازیکنان می‌توان به احسان قائم مقامی که عنوان استاد بزرگ شطرنج را در سال ۲۰۰۱ دریافت نمود اشاره کرد. پس از وی نیز افرادی توانستند به این مقام دست یابند. از جمله: امیر باقری، الشن مرادی، مرتضی محجوب، شجاعت قانع، همایون توفیقی و …..
هم‌چنین چند تن از شطرنج بازان زن ایرانی نیز موفق به دریافت این عنوان شده‌اند از جمله این افراد می‌توان شادی پریدر، آتوسا پورکاشیان، سارا خادم الشریعه و.. را نام برد.
خرید کتاب‌ها با موضوعیت شطرنج از گاج مارکت
