شب یلدا از آن دست آداب و رسومی است که قدمتی به اندازه تاریخ و تمدن ایرانی دارد. در این بلندترین شب سال اجداد و نیاکان ما گرد هم جمع میشدند و تا سپیده دم جشن و پایکوبی به راه میانداختند.
گویی در انتهای این تاریکی، قرار است روشنایی دلانگیزی همه را فرا گیرد. در این شب ایرانی‌ها به تاریکی می‌خندند و به او یادآور میشوند که هر چقدر هم طولانی باشد، حریف خورشید و روشنایی صبح نخواهد شد، از این رو تا سپیده دم بیدار میمانند تا روشنایی روز را جشن بگیرند.
قدیمیترها آن را با نام شب چله میخوانند. ماهیت این جشن در همه اقوام ایرانی به یک شکل است؛
اما میتوان تفاوتهایی در نحوه برگزاری آن پیدا نمود ایرانی‌ها در این شب، خود را مهمان خوراکی و میوه‌های خوشمزه و رنگارنگی نیز خواهند کرد. میوه‌هایی که برای هر کدام فلسفه و دلیلی خاص وجود دارد.
این شب می‌تواند فرصتی مناسب برای هدیه دادن به خانواده و دوستانتان باشد.
شما می‌توانید با استفاده از کد تخفیف yalda99 کتاب‌های شعر را با ۲۰ درصد تخفیف از گاج‌مارکت خریداری و برای دوستانتان ارسال کنید.
(مهلت استفاده از این کد تخفیف: تا یکشنبه ۱۳۹۹/۹/۳۰)
خرید کتاب‌های شعر بزرگسال با ۲۰درصد تخفیف از گاج‌مارکت
خرید کتاب‌های شعر کودک و نوجوان با ۲۰درصد تخفیف از گاج‌مارکت
فلسفه و پیشینه شب یلدا
در ایران باستان از تاریکی به عنوان نیروی اهریمنی یاد می‌شود. در شب چله دور هم جمع میشویم، روشنایی میافروزیم و شادی میکنیم تا به اهریمن نشان دهیم پیروزی با روشنایی بوده و خورشید شکست ناپذیر است.
در انتهای این شب با زایش و تولد نور و خورشید مواجه هستیم، به همین دلیل آن را جشن میگیریم. حالا شاید راحت‌تر درک کنید که چرا از شب چله تحت عنوان خورشید شکست‌ناپذیر و یا میلاد مهر یاد می‌شود.
در انتهای این شب میترا، الهه روشنایی متولد خواهد شد. از سویی دیگر این شب با انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی مصادف است، یعنی طول روزها بلندتر خواهد شد.
از هر زاویه که به این جشن باستانی نگاه میکنید، بر روشنایی، نور و پاکی تاکید شده است. ایرانیان قبل از حمله اعراب و زمانی که بر دین زرتشت بودند، این شب را جشن میگرفتند؛
بنابراین میتوان گفت این جشن، قدمتی هزار ساله دارد و با گذشت زمان همچنان در میان اقوام ایرانی ماندگار شده است. به طور دقیق نمیتوان گفت ایرانیان از چه تاریخی این شب را جشن میگرفتند.
علت نام‌گذاری شب یلدا
یلدا واژه‌ای سریانی بوده و به معنای تولد و زایش است. اما زایش و تولد چه چیزی؟ کافی است به پیشینه این جشن کمی بیشتر دقت کنید.
قرار است پس از گذشت یک شب طولانی با تولد و زایش نور مواجه شویم. به همین دلیل آن را یلدا می‌نامند. سریانی زبانی است که مبدا آن به شمال میان رودان باز میگردد.
مردمان بسیاری در غرب ایران و همچنین سوریه و عراق امروزی به این زبان گویش داشتند. در سدههای نخست میلادی مردم بخش وسیعی از روم و ایران با این زبان صحبت میکردند، در واقع میتوان گفت زبان علمی رایج آن دوران بوده است.
برخی از متونی که از دوره ساسانیان برجای مانده است، به زبان سریانی نوشته شده است، از آن جمله میتوان به کتاب مانی اشاره کرد. در برخی از آثار دانشمندان و بزرگان ایرانی مانند ابوریحان بیرونی از این شب تحت عنوان میلاد اکبر یاد شده است که احتمالا اشاره‌ایی به میلاد خورشید و مهر دارد.
پیشنهاد گاج‌مگ: ۱۴ میان وعده مغذی و پر انرژی
ریشه کلمه شب چله
چله کوتاهشده کلمه چهل است. ایرانیان باستان نوعی تقویم کلی نگر داشتند که از آن بیشتر برای امور کشاورزی و دامپروری استفاده میکردند. آنها در طی سال دو چله در نظر میگرفتند.
چله اول مربوط به تابستان بوده و از تیرماه شروع شده و چله دوم در زمستان بود که از دی ماه شروع می‌شود. هر کدام از چله‌ها به دو چله بزرگ و کوچک نیز تقسیم میشوند.
بعد از شب یلدا و شروع اولین ماه زمستان، چله بزرگ آغاز شده و تا دهم بهمن ماه ادامه خواهد داشت. از این تاریخ به عنوان جشن سده نیز یاد می‌شود.
در این زمان سردترین روزهای سال را تجربه خواهید کرد. پس از آن چله کوچک شروع خواهد شد که تا اول اسفند ادامه خواهد داشت. اقوام مختلف ایرانی با گویش‌های محلی شب یلدا را اینگونه میخوانند:
- مازندران: چله شو
- بختیاری: شو چله
- بیرجندی: چله کو( به معنای چله بزرگ) و چله خرد ( به معنای چله کوچک)
دلایل برگزاری جشن شب یلدا و روایت‌های مختلف آن
شاید برای شما هم سوال باشد که چرا ایرانیان چنین شبی را جشن می‌گیرند. دو روایت مختلف در این رابطه وجود دارد که هر دو به شیوه خود انسان را متوجه پاکی و روشنایی خواهد کرد.
در روایت اول اینطور بیان می‌شود که ایرانیان متوجه تاثیرات آب و هوایی بر روی محصولاتشان شده و درک درستی از تغییرات شب و روز داشتند.
آنها بر این باور بودند که بین تاریکی و روشنایی، گرما و سرما جدالی همیشگی وجود دارد. نور، خورشید و روشنایی روز نمادی از مهر، آفریدگار و نیکی بوده و شب نمادی از شیاطین و اهریمنان.
در روزهایی از سال، طول روز بلندتر بود و بر تاریکی غلبه می‌کند و روزهایی دیگر، سرما و تاریکی بر روشنایی پیروز خواهد شد. اما این پیروزی در شب یلدا، با زایش و تولد خورشید به پایان خواهد رسید و دوباره زمین را خورشید و روشنایی فرا خواهد گرفت.
در روایتی دیگر از کتاب های تاریخ، شب چله به شب تولد مهر اشاره داشته که با شروع آن خلقت آغاز خواهد شد. این موضوع به مکتب میترائیسم بازمیگردد.
ایرانیان قبل از زرتشت به آیین مهر و یا همان میترائیسم اعتقاد داشتند. میترا الهه عشق، محبت و پیمان بستن بوده و به عنوان یکی از ایزدان ایرانی و هندی مورد پرستش قرار می‌گرفته است.
میترا بر دو ویژگی عهد نگه‌داشتن و راستگویی تاکید داشته و پیمانشکنان و دروغگویان را مجازات خواهد کرد. گفته می‌شود نماد آن یک حلقه است. ردپای آن در کنده‌کاری تخت جمشید دیده می‌شود. نماد ظاهری آن نیز خورشید تعریف شده است.
با فرا رسیدن شب یلدا و پایان یافتن آن، الهه مهر و عشق متولد خواهد داشت و همین دلیل کافی است تا ایرانیان این شب را تا صبح به شادمانی سپری کنند.
گفته می‌شود حلقه ازدواج که به معنای محبت و وفاداری به عهد است، از همین جا نشات گرفته است.
یلدا از نظر علم نجوم
از نظر علم نجوم شب چله با انقلاب زمستانی برابر است. در اولین روز زمستان خورشید در جنوبی‌ترین نقطهایی که در شرق وجود دارد، طلوع کرده و در جنوبی‌ترین نقطه غروب خواهد کرد.
با کاهش زاویه حرکت خورشید، بلندترین شب سال رقم خواهد خورد. در علم نجوم گفته می‌شود وضعیت خورشید در چهار نقطه از سال، وضعیت فصل‌ها مشخص خواهد کرد:
- تحویل سال شمسی: اعتدال بهاری
- آخرین روز خرداد: انقلاب تابستانی
- اول مهر: اعتدال پاییزی
- شب یلدا: اعتدال زمستانی
پیشنهاد گاج‌مگ: شفق چیست و در چه مکان‌هایی قابل مشاهده است؟
شب یلدا در مذهب‌های مختلف
برخی از کارشناسان بر این باور هستند که ریشه سال نو میلادی و کریسمس به شب یلدای ایرانی باز میگردد. از جمله شباهت‌های بین شب چله و کریسمس، تولد عیسی مسیح و میترا ( الهه عشق و محبت ایرانیان) است.
هر دو، نشانهایی از نور و پاکی هستند و در زمان انقلاب زمستانی متولد میشوند. درست زمانی که نور بر تاریکی غلبه مینماید.
از دیگر شباهت‌های آن میتوان به مراسم تطهیر در مکتب میترائیسم و غسل تعمید در مسیحیت اشاره کرد.
در کلیساها همواره از شمع و نور استفاده می‌شود که می‌تواند نشاندهنده تاثیر آیین مهر بر مسیحیت باشد.
روز یکشنبه در ایران باستان، مهرشید خوانده می‌شود و این روز مخصوص مهرپرستان است. در مسیحیت نیز از یکشنبه به عنوان Sunday یاد می‌شود که منظور از آن روز خورشید است. مسیحیان در این روز به عبادت میپردازند.
درخت کاجی که در کریسمس استفاده می‌شود، تغییر یافته درخت سروی است که ایرانیان باستان در این شب استفاده میکردند.
سورتمهایی که بابانوئل برروی آن سوار می‌شود، همان گردونه مهر است.
شب یلدا در دیگر مذاهب
در بسیاری از مذاهب و فرهنگهای دیگر منظور از شب یلدا، همان انقلاب زمستانی است. در واقع آنها نیز تولد روشنایی و نور را گرامی میدارند.
از جمله آنها میتوان به مردم پرو اشاره کرد که در این شب برای خورشید، قربانی در نظر می‌گیرند. در کشورهایی مانند چین و کره جنوبی نیز، مردم به سراغ خوردن غذاها و میوه‌های خاص میروند.
مردم جنوب انگلستان نیز در این شب به شادمانی و پایکوبی خواهند پرداخت.
در جنوب روسیه نیز مردم شیرینیهایی به شکل انسان و حیوان درست کرده و در بین یکدیگر پخش می‌کنند.
در فرانسه و سوئد نیز از این شب به عنوان رویون یاد می‌کنند و تا صبح بیدار میمانند. رویون به معنای بیداری است.
در تاجیکستان نیز از شب یلدا به عنوان، چله یاد می‌شود. آنها نیز به منزل یکدیگر رفته و دور کرسی جمع میشوند. خوردن میوه و غذاهای خاص در این شب نیز رایج است.
آداب و رسوم جشن شب یلدا
آداب و رسوم شب چله مانند بسیاری از دیگر جشنهای ایرانی با گذشت زمان دستخوش تغییرات شده است. در این میان برخی از آداب سنتی بر جای خود مانده است و برخی دیگر به آن اضافه شده است. از آداب رایج شب چله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خواندن کتاب شعر ، کتاب داستان
- قصه های کهن، شاهنامه و حافظ خوانی
- خوردن انواع میوه‌ها که از جمله مهم‌ترین آنها: انار،هندوانه، خرمالو و مرکبات است.
- بیدار ماندن تا سپیده
- برپایی جشن و پایکوبی
پیشنهاد گاج‌مگ: معرفی بهترین رمان‌های سال برای بزرگسالان
رسومات مشترک بین تمامی قومیت‌ها
برپایی شب یلدا در همه قومهای ایرانی ماهیتی یکسان دارد. تفاوت در آداب، رسوم و فرهنگ قومیتی باعث شده است تا جزییات متفاوتی در این جشن دیده شود. با این حال چندین رسم هستند که در بین آنها مشترک است:
شاید اولین و مهم‌ترین رسم مشترک، جمع شدن افراد خانواده باشد که معمولا محل قرار خانه پدربزرگ، مادربزرگ و یا بزرگ فامیل است.
خوردن انار و هندوانه. از انار به عنوان میوه مقدس یاد می‌شود. قدیمی‌ها بر این باور هستند که با خوردن هندوانه در شب یلدا، در زمستانی که پیش رو است از سرما و بیماریها در امان خواهند بود.
قصه گویی که در حال حاضر بیشتر به حافظ خوانی تبدیل شده است.
هر کدام از شهرهای ایران یلدا را چگونه جشن می‌گیرند؟
هر کدام از شهرهای ایران با توجه به آداب و رسوم خود جشن شب یلدا را برپا می‌کنند.
در شیراز مردم در کنار هندوانه از خرما و رنگینک هم استفاده می‌کنند.
در همدان مراسمی به نام فال سوزن برپا می‌شود.
در آذربایجان شرقی، افرادی که نامزد هستند و یا قرار است با هم ازدواج کنند، برای یکدیگر طبق می‌فرستند.
در خراسان جنوبی مراسمی به نام کف زدن اجرا خواهد شد.
در قزوین مردم در این شب سبزی پلو با ماهی میخورند.
حافظ خوانی در شب یلدا
حافظ در بین شاعران ایرانی جایگاه خاصی داشته است. او حافظ قرآن بوده و اشعارش مضامین عرفانی بینظیری دارد. همانطور که گفته شد، در شب یلدا، نور بر تاریکی چیره می‌شود.
ایرانیان نیز بر این باور هستند که اشعار لسان‌الغیب (دیوان حافظ) در این شب می‌تواند خبری از سرنوشت را در اختیار آنها قرار دهد.
هدیه دادن رسمی بسیار دل‌پسند است که همه را خوش‌حال می‌کند.
اگر قصد خرید هدیه شب یلدا برای خانواده و دوستانتان دارید، هیچ هدیه‌ای به اندازه یک کتاب نمی‌تواند خاطره این شب را برای عزیزانتان ماندگار کند.شما می‌توانید با استفاده از کد تخفیف yalda99 کتاب‌های شعر را با ۲۰ درصد تخفیف از گاج‌مارکت خریداری و برای عزیزانتان ارسال کنید.
(مهلت استفاده از این کد تخفیف: تا یکشنبه ۱۳۹۹/۹/۳۰)
